Marcus Aurelius ( Rome 26/04/121 – Vienna 17/03/180) – tên đầy đủ là Caesar Marcus Aurelius Antoninus Augustus, tên khai sinh là Marcus Annius Verus và năm 161 khi lên ngôi hoàng đế La Mã ông mới đổi tên (La Mã thời đó người nối ngôi không bắt buộc là hậu duệ mà là những người xuất sắc nhất, phù hợp nhất được nhà vua chỉ định), ông được biết đến rộng rãi qua tác phẩm The Meditations về Chủ Nghĩa Khắc Kỷ và là một trong 5 hoàng đế vĩ đại nhất của La Mã ( cùng với Nerva, Trajan, Hadrian và Antoninus Pius).
Ông được tôn sùng như là hiện thân của Vua Triết học – khái niệm được Plato đưa ra trong tác phẩm Cộng Hòa : Nhà vua không màng đến quyền lợi của mình mà chỉ vì lợi ích của dân chúng. Trường hợp lý tưởng khi ông cho rằng điều tốt đẹp nhất là khi người lãnh đạo đất nước là một triết gia đã ứng vào Marcus Aurelius. Những tài liệu để lại cho thấy ông đã hình thành cho mình một triết lý sống rất rõ ràng và sâu sắc từ rất sớm: Triết lý Khắc Kỷ.
Triều đại của ông, thực tế được định nghĩa bởi lăng kính Khắc Kỷ, góc nhìn của ông được mô ta thông qua qua tác phẩm The Meditations. Qua chúng người ta thấy được sự nhất quán của triết lý sống Marcus theo đuổi trong cả trong cuộc sống bên ngoài và suy nghĩ bên trong, ông luôn trước sau như một đặt lợi ích của người khác lên trên mong muốn cá nhân hay ảo ảnh về thanh danh và sống vì lợi ích chung.
Điều trớ trêu là triều đại của ông lại bao phủ bởi chiến tranh và sự đàn áp các giáo phái mới của Kito giáo. Mặc dù vậy ông cũng đã thực hiện thành công các chiến dịch ở Germania và quản lý các vấn đề của đế chế một cách hiệu quả. Ông chết vì những nguyên nhân tự nhiên sau một cơn bệnh vào năm 180 và ngay lập tức được thần thánh hóa.
Tuổi trẻ
Ông sinh ra trong một gia đình quý tộc. Tên khai sinh của ông là Marcus Annius Verus, theo tên của người cha cùng tên. Ông nội và ông cố của ông là thượng nghị sĩ và mẹ ông, bà Domitia Lucilla cũng xuất thân từ một gia đình giàu có và có quan hệ chính trị. Aurelius cha chết trong năm 124 và ông được nuôi dưỡng chủ yếu bởi các y tá và ông nội.
Các sự kiện từ thời kỳ đầu của ông được gợi ý bởi những bình luận mà ông đưa ra trong The Meditations (đặc biệt là trong quyển I), từ sự tương ứng giữa ông và giáo viên Fronto, và từ Historia Augusta, mặc dù thường được coi là không đáng tin cậy, vẫn được các học giả trích dẫn khi một số đoạn nhất định và dường như có thể xảy ra. Do đó, chi tiết về những năm tháng tuổi trẻ của Marcus rất khan hiếm, nhưng người ta cho rằng ông đã được nuôi dưỡng theo các tập quán truyền thống, học tiếng Hy Lạp đồng thời học tiếng Latin và đặc biệt là học hùng biện để chuẩn bị cho một cuộc đời của quần chúng – một chính trị gia.
Khi còn ở tuổi thiếu niên, khoảng năm 132, một giáo viên tên Diognetus đã giới thiệu ông với các văn bản triết học. Đây rất có thể là những tác phẩm của các triết gia hoài nghi, những người tìm cách sống theo cách đơn giản nhất và coi thường mọi quy ước xã hội, coi chúng như là sự giả tạo. Aurelius dường như khá ấn tượng với viễn cảnh này khi bị ảnh hưởng bởi lối sống hoài nghi điển hình là mặc áo choàng len thô và ngủ trên mặt đất hoặc sàn phòng thay vì giường. Ông đề cập đến điều này trong quyển I.6 khi nói về cách ông ta chọn “lối sống Hy Lạp – giường trại và áo choàng”.
Marcus Aurelius rất có thể cũng đã áp dụng cách tiếp cận của triết học hoài nghi vào sự đơn giản, ăn uống đơn sơ, ít sở hữu và sao nhãng vệ sinh cơ bản. Mặc dù không rõ ràng, nhưng có vẻ như mẹ đã buộc ông phải dừng việc theo đuổi triết lý của mình và tập trung vào những gì bà thấy là một con đường sự nghiệp đáng trân trọng hơn.
Sau đó, ông nhận được sự kèm cặp của những người trong nhà thờ và học hùng biện, trong số đó đặc biệt là Herodes Atticus (101-177) và Marcus Cornelius Fronto (cuối năm 160), những người nổi tiếng, rất được kính trọng và đánh giá cao. Fronto và Aurelius sẽ trở thành những người bạn suốt đời, cả Fronto và Atticus đều có ảnh hưởng đáng kể đến Aurelius lúc trẻ tuổi.

Người được chọn
Vào năm 136, hoàng đế Hadrian (117-138) đã chọn Lucius Ceionius Commodus làm người kế vị với những lý do không rõ ràng. Commodus đã kết hôn với dì Faustina của Marcus Aurelius, và có khả năng Hadrian đã chọn Commodus làm người giữ chỗ cho Aurelius ở tuổi thiếu niên, người sẽ kế vị ông ta sau này. Tuy nhiên, Commodus đã chết vào năm 138, và Hadrian sau đó đã chọn Aurelius Antoninius (sau này gọi là Anoninus Pius (138-161)) làm người kế vị với một quy định: ông phải nhận Marcus và Lucius Verus làm con trai nuôi và kế vị của mình. và chàng trai trẻ Marcus lấy tên là Marcus Aurelius Antoninus và được chuẩn bị làm hoàng đế tiếp theo.
Antoninus Pius là một vị vua cực kỳ tài năng và là hình mẫu cho người kế vị. Aurelius đã dành nhiều lời khen ngợi cho người cha nuôi của mình trong The Meditations, trong đó ông liệt kê những phẩm chất ấn tượng của hoàng đế Antoninus(Quyển I.16). Antoninus đã chuẩn bị cho người kế vị của mình trong hầu hết mọi khía cạnh để trở thành một người cai trị hiệu quả (mặc dù ông đã bỏ qua việc hướng dẫn Marcus trong các vấn đề quân sự) và, mặc dù Aurelius tuân thủ, thiên hướng của ông là hướng nội triết học hơn là nhiệm vụ trần tục của cuộc sống nơi cung điện, có vẻ ông thích một cuộc sống đơn giản hơn ở một nơi khác.
Marcus Aurelius có thể đã an ủi bản thân mình vào lúc này thông qua triết học – như ông sẽ làm trong suốt cuộc đời mình – đã có viết:
” Những điều bạn nghĩ về việc xác định chất lượng của tâm trí mình, tâm hồn mang màu sắc của những suy nghĩ trong bạn. Tô màu nó bằng một dòng suy nghĩ như thế này: Bất cứ nơi nào bạn sống, bạn đều có thể hướng đến làm một người tốt, vậy nên bạn cũng có thể làm một người tốt trong cung điện này. ” (The Meditations V.16)
Trong những lá thư gửi tới Fronto, ông phàn nàn về gia sư của mình và về nhiệm vụ của mình ở thời điểm đó, cũng như đời sống trong cung nói chung. Với xu hướng triết học của ông sẽ làm cho những nhiệm vụ như vậy dường như khá vô nghĩa. Marcus Aurelius được hấp thu những chương trình giáo dục của một quý ông trong đế quốc, nhưng những sản phẩm giáo dục đó luôn cảm thấy thiếu , luôn đòi hỏi một thứ gì đó từ bên ngoài còn ông lại cảm nhận được nguồn gốc sự bình yên đó, nguồn gốc của hạnh phúc luôn nằm ở bên trong mỗi người.
Vào khoảng thời gian này, Marcus được giới thiệu với hai giáo viên mới, người được Antoninus đưa vào cung để dạy kèm Aurelius trong triết học. Đó là Apollonius của Chalcedon và Quintus Junius Rusticus , một trong những nhà triết học Khắc Kỷ vĩ đại nhất trong thời đại của ông. Trong nhật ký của mình, Aurelius rất ca ngợi cả hai người và liệt kê nhiều bài học quan trọng mà ông học được từ họ.
Khi viết về Rusticus, ông cảm ơn vì đã giới thiệu các bài giảng của Epictetus – và cho mượn bản sao riêng của ông ấy (I.7) và, về Apollonius, nói rằng ông đã học được, tính độc lập và độ tin cậy cao, và không chú ý đến điều gì, bất kể thoáng qua như thế nào, ngoại trừ Logos (I.8). Cả hai đều liên quan đến các nguyên tắc triết học của Stoic và có lẽ rằng phải đến thời điểm này, Aurelius mới làm quen với viễn cảnh với Chủ Nghĩa Khắc Kỷ.

Epictetus (50-130) là tác giả của The Discourses và Enchiridion, các bài giảng nổi tiếng về các nguyên tắc và thực hành Khắc Kỷ và logos là lực lượng ràng buộc trong vũ trụ khiến mọi thứ đều tồn tại và giữ cho mọi thứ hoạt động hài hòa. Nếu một người tập trung một người tập trung vào logos, Stoics tuyên bố, người ta có thể sống yên ổn vì người ta sẽ nhận ra rằng mọi thứ xảy ra là tự nhiên; đó chỉ là một cách giải thích về một sự kiện mà nó làm cho nó được coi là tốt hay không.
Hoàng Đế La Mã
Vào tháng 3 năm 161 sau Công nguyên, Antoninus Pius qua đời và thượng nghị sĩ đã tìm đến Aurelius với tư cách là hoàng đế mới; Tuy nhiên, để phù hợp với các sắp xếp ban đầu của Hadrian, Aurelius đã từ chối danh dự trừ khi Lucius Verus được tôn vinh là đồng hoàng đế cùng với ông. Yêu cầu của ông đã được chấp thuận và Aurelius và Verus bắt đầu triều đại của họ bằng cách lập ra các chương trình để giúp đỡ người nghèo và thưởng cho quân đội nhiều tiền lương hơn và ban nhiều danh vọng hơn. Họ khuyến khích tự do ngôn luận, nghệ thuật, giáo dục và thúc đẩy nền kinh tế – ít nhất là trong một thời gian – bằng cách giảm giá trị tiền tệ; Hai vị hoàng đế nhanh chóng trở nên vô cùng được ủng hộ và ca ngợi bởi người dân.
Aurelius tiếp tục giữ vững các nguyên tắc khắc kỷ của mình với tư cách là hoàng đế, nhưng Verus, người luôn ngông cuồng hơn, đắm chìm trong những bữa tiệc xa hoa và những món quà đắt tiền cho bạn bè. Historia Augusta ghi lại một bữa tiệc đặc biệt khét tiếng như thế mà tại đó Verus đã tặng những chiếc bát bằng vàng, bạc và đá quý, trong đó có hình dạng của những hộp nước hoa Xe ngựa bằng bạc khai thác cũng như nhiều món quà xa xỉ hơn khi kết thúc. Khi Marcus nghe về bữa tiệc này, ông được cho là đã than vãn và khóc vì số phận của thế giới.
Vào cuối năm 161, nhà vua Parthia Vologase IV (147-191) đã xâm chiếm Armenia, nằm dưới sự bảo vệ của Rome. Verus có nhiều kinh nghiệm quân sự hơn Aurelius và do đó, chịu trách nhiệm về các chiến dịch ở phía Đông. Người ta cũng nghĩ rằng Aurelius có thể đã thao túng Verus để cắt giảm các bữa tiệc xa hoa của mình. Cuộc chiến Parthia sẽ kéo dài đến năm 166 sau Công nguyên và kết thúc bằng một chiến thắng của La Mã.
Trong khi Verus vắng mặt, Aurelius vẫn ở Rome và, bằng tất cả các tài khoản, thực hiện nhiệm vụ của mình với sự khác biệt. Ông xét xử các vụ kiện của tòa án, xem xét và thông qua các đạo luật có lợi cho tất cả các tầng lớp của Rome, và giải quyết các yêu cầu và khó khăn khác nhau đến từ các tỉnh. Cũng trong thời gian này, ông đã đàn áp giáo phái mới của Kitô giáo đã từ chối tôn vinh tôn giáo nhà nước và phá vỡ trật tự xã hội. Mặc dù những cuộc đàn áp này sau đó đã bị lên án khi Kitô giáo chiến thắng, nhưng vào thời điểm đó, chúng sẽ được coi là cần thiết trong việc giữ hòa bình.
Vào năm 169, Verus qua đời – rất có thể là do bệnh dịch mà quân đội của anh ta đã mang về Rome từ chiến dịch – và Aurelius một mình lãnh đạo đế chế La Mã. Sau đó ông dành phần lớn thời gian còn lại của mình cho các chiến dịch ở Germania, nơi ông viết những nội dung được biết đến trong The Meditations.
The Meditations
Tác phẩm The Meditations của Marcus Aurelius thực sự là di sản của ông với thế giới, vượt xa mọi thành tựu trong triều đại của ông. Tác phẩm này là những dòng nhật ký riêng tư của Hoàng Đế được viết để khuyến khích bản thân sống một cuộc sống tốt nhất có thể.
Học giả Gregory Hays bình luận:
“Những câu hỏi mà The Meditations cố gắng trả lời chủ yếu là những câu hỏi siêu hình và đạo đức:
Tại sao chúng ta ở đây?
Chúng ta nên sống như thế nào?
Làm thế nào chúng ta có thể đảm bảo rằng chúng ta làm những gì là đúng?
Làm thế nào chúng ta có thể bảo vệ bản thân trước những căng thẳng và áp lực của cuộc sống hàng ngày?
Làm thế nào chúng ta nên đối phó với nỗi đau và bất hạnh?
Làm thế nào chúng ta có thể sống với ý thức rằng một ngày nào đó chúng ta sẽ không còn tồn tại?”
Tuy nhiên, The Meditations khác xa với một chuyên luận triết học; đó là suy nghĩ của một người đàn ông về cuộc sống và cuộc đấu tranh để giữ hòa bình với người khác trong một thế giới liên tục đe dọa nền hòa bình đó. Câu trả lời cho câu hỏi của Aurelius không chỉ là một câu trả lời mà là một quá trình kỷ luật trong việc từ chối với bản thân sự xa xỉ của sự tự thương hại. Theo quan điểm của Chủ Nghĩa Khắc Kỷ, mọi thứ xảy ra trong cuộc sống là tự nhiên – bệnh tật / sức khỏe, sự hài lòng / thất vọng, niềm vui / nỗi buồn, thậm chí là cái chết – và đó chỉ là một cách giải thích về các sự kiện có thể gây rắc rối cho một người. Logos, điều khiển tất cả mọi thứ, cũng kiểm soát số phận của một người, nhưng, ngay cả như vậy, một con người vẫn có quyền tự do lựa chọn cách ứng phó với hoàn cảnh.
Theo lý thuyết này, con người giống như một con chó bị trói vào một toa xe đang di chuyển. Nếu con chó không chịu chạy cùng với chiếc xe, nó sẽ bị nó kéo đi, nhưng lựa chọn vẫn là của nó: chạy hoặc bị kéo.
Mặc dù có thể mất vợ, bạn bè và thậm chí là con, Aurelius vẫn trung thành với tầm nhìn về một thế giới được điều khiển bởi một trí thông minh tự nhiên và lành tính, chạy xuyên qua mọi thứ, ràng buộc mọi thứ với nhau và phân tán mọi thứ theo thời gian. Sau đó, không có khái niệm về bi kịch trong triết học Aurelius, bởi vì mọi thứ xảy ra là một sự xuất hiện tự nhiên và không có gì trong tự nhiên có thể được hiểu là bi thảm.
Marcus đã viết:
“Sợ chết là sợ những gì chúng ta sẽ phải trải nghiệm: không có gì là hoàn toàn mới lạ cả. Nhưng chúng ta chỉ có thể tránh được điều xấu nếu ta hoàn toàn không trải nghiệm điều gì. Và nếu trải nghiệm của chúng ta thay đổi, thì sự tồn tại của chúng ta thay đổi theo nó – thay đổi, nhưng không chấm dứt. (IV.58)”

Cái chết và di sản
Giữa năm 170-180 sau Công nguyên, Marcus Aurelius đã vận động chống lại các bộ lạc người Đức và đi thăm các tỉnh phía đông của đế chế của mình. Năm 175 , tướng Cassius của ông đã nổi dậy ở Syria, tự xưng là hoàng đế, trước khi bị ám sát bởi một cấp dưới. Faustina vợ ông đi cùng Aurelius trong các chiến dịch 170-175 và đi cùng ông đến Syria, Ai Cập và Hy Lạp. Cô ấy chết vào mùa đông năm 175 .
Vào năm 178 , Aurelius đã đánh bại các bộ lạc người Đức trên sông Danube và nghỉ hưu tại các khu phố tại Vindobona. Marcus qua đời 2 năm sau đó vào tháng 3 năm 180 và được nối ngôi bởi con trai ông Commodus (đây có lẽ là một trong những sai lầm lớn nhất đời ông). Mặc dù đã cố gắng uốn nắn cho con trai mình theo cách giống như Antoninus Pius đã từng làm, nhưng dường như Marcus đã nhận ra rằng mình đã thất bại.
Sự tự phụ và độc ác của Commodus đã đánh dấu một triều đại đen tối và đã chứng minh một sự thật khác về câu châm ngôn của Aurelius trong The Meditations IV.57: Cái gì không truyền ánh sáng thì sẽ tạo ra bóng tối của chính nó.
Điều gì đã xảy ra với bản nhật ký cá nhân sau cái chết của Aurelius? bằng cách kỳ diệu nào đó nó vẫn tồn tại và được bảo tồn. Văn bản được đề cập trong thế kỷ thứ 4 bởi nhà hùng biện Themistius và trong Historia Augusta. và rồi không ai nhắc đến nữa cho đến thế kỷ thứ 10 khi giáo sĩ Arethas sao chép nó trong một lá thư cho một người bạn.
Bản sao của Arethas có thể xem là bản thảo cho The Meditations được cho là một trong những cuốn sách được giải cứu từ thư viện Constantinople năm 1453 sau Công nguyên khi thành phố rơi vào tay quân đội Ottoman. Cuốn sách này đã được mang về phía tây nơi chúng được sao chép và vào năm 1559 , phiên bản in đầu tiên của tác phẩm đã được ra đời. Nó từ lâu đã trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều người trên khắp thế giới.
Điều thú vị là là người ta biết đến Marcus Aurelius trước tiên với tư cách là một triết gia Khắc Kỷ và sau đó mới là với tư cách của một hoàng đế; đó có lẽ là điều mà chính Marcus Aurelius thực lòng mong muốn.
5 Comments
Sao lâu quá không thấy ad ra bài viết mới. 🙁