Arnold Bennett – Tự xét mình

Chúng ta biết rằng sự tập trung, đặc biệt là tập trung suy nghĩ có rất nhiều giá trị và thường mang lại lợi ích to lớn, khác biệt. Thật rõ ràng những ta lại thường quên đi rằng điều khiển được trí óc là điều quan trọng nhất. Và khi đã thuần hóa được phần tử vô kỉ luật nhất trong cơ thể phức tạp của ta thì có lẽ ta nên lợi dụng điều đó để học tập cái gì đó một cách lâu dài.

Các bạn sẽ hỏi học cái gì? Điều đó không thành vấn đề, từ xưa tới giờ nó chưa bao giờ thành vấn đề. Tất cả các vĩ nhân của mọi thời đều đồng ý về chỗ đó. Học không phải là để thông hiểu văn chương, biết nghệ thuật hoặc một môn học nào khác, mà học là để tự biết mình. Bạn phải tự biết chính mình – đó là một trong những câu mà mọi người đều biết, đều thuộc nhưng chỉ những bậc trí nhân mới thực hiểu và áp dụng.

Tôi không hiểu tại sao lại như vậy. Tôi hoàn toàn tin chắc rằng phần đông người ta thiếu suy nghĩ hơn thiếu bất cứ thứ gì khác.
Chúng ta không suy nghĩ. Tôi muốn nói là chúng ta không suy nghĩ về những cái thực quan trọng, về vấn đề hạnh phúc của ta, về con đường chúng ta đang đi, về những cái mà đời cho ta, về vai trò của lý trí trong hành động của ta, về mối quan hệ giữa nguyên tắc và hành vi của ta.
Vậy mà bạn đang đi tìm hạnh phúc, phải không? và bạn cũng chưa tìm thấy nó.

Chắc là bạn muốn tin rằng hạnh phúc không sao đạt được. Nhưng đã có người đạt được, nhờ nhận chân rằng không phải tìm cái vui cho thân thể hoặc tâm hồn mà phải luyện trí và bắt hành động phải hợp với nguyên tắc thì mới có hạnh phúc. Chắc chúng ta không ai cho là điều đó sai chứ? Nếu thừa nhận mà còn không chịu bỏ ra một phần mỗi ngày để suy nghĩ kỹ lưỡng về lý trí, nguyên tắc và hành vi thì có khác gì muốn sáng thì phải có đèn, mà bạn lại nhất định không chịu thắp đèn ?

Lúc này, không cần biết đến nguyên tắc của bạn ra sao. Bạn có thể có những nguyên tắc giúp mình tin rằng cướp bóc là làm việc phải. Cái đó mặc bạn. Tôi chỉ muốn nói với bạn rằng một đời sống không hợp với nguyên tắc là một đòi sống ngu muội, và muốn hành động hợp với nguyên tắc thì có mỗi một cách là mỗi ngày phải nhận xét, suy nghĩ và quyết định. Bọn trộm cướp suốt đời buồn khổ vì nguyên tắc sống của chúng trái với hành vi cướp bóc chúng thực hiện hàng ngày. Nếu chúng thực tâm tin rằng cướp bóc là một hành vi thiện chí thì những năm khổ sai đối với chúng sẽ là những năm đầy hạnh phúc vì hành động hợp với nguyên tắc.

Về lý trí, nó chỉ giữ trong đời ta một chỗ nhỏ nhoi. Chúng ta ngỡ hành động theo lý trí, trong thực tế lại hành động theo cảm xúc nhiều hơn. Và càng ít suy nghĩ bao nhiêu thì càng ít có lý trí bấy nhiêu.
Vậy nên bạn cần phải tự xét mình hàng ngày, xét một cách thật thà và ngay thẳng những việc mình đã làm và sẽ làm, tự ngắm trân trân bộ mặt mình trong gương, dù bạn có thấy thất vọng thì hãy cũng cứ cố gắng.

Việc quan trọng đó bạn nên làm lúc nào? Có lẽ lúc thích hợp nhất là lúc bạn từ chỗ làm đi về nhà. Sau khi đã suốt ngày bị cuốn theo những nỗi lo cơm áo gạo tiền, tự nhiên lòng ta muốn suy nghĩ, muốn một phút nhìn lại mình.

Lẽ dĩ nhiên là rất có thể bạn thích đọc báo, tin tức hay giải trí những lúc như vậy, bạn xem đó là lúc cần xả hơi cho những mệt nhọc suốt ngày hơn là nghĩ tới cái bổn phận bình thường mà rất quan trọng ấy – bổn phận tự xét mình. Cái đó thì tùy bạn những thể nào bạn cũng sẽ phải chú ý tới nó vào một lúc khác.

Theo “Sống 24 giờ một ngày” – Arnold Bennett